شش مهارتی که هر محقق، قبل از آغاز پایان نامه باید کسب کند.

در این بلاگ به توضیح شش مهارتی که باید هر محقق برای شروع پایان نامه داشته باشد را تشریح کرده ایم . معمولا در کتاب ها و کارگاه های آموزشی روش تحقیق، «انتخاب موضوع»، اولین گام پایان نامه نویسی معرفی می شود. اما اجازه دهید قبل از آن، به یک موضوع بسیار مهم اشاره کنم. موضوعی که هرچند «رسما» به عنوان مرحله ای از مراحل ابتدایی تحقیق به آن اشاره ای نمی شود، اما تجربه نشان داده که تاثیرش در انجام یک کار خوب تحقیقی، بسیار زیاد است و همه کسانی که به صورت حرفه ای به کار پژوهش و تحقیق مشغولند، عملا به این مساله واقفند. اما آن چیست؟

اجازه بدهید موضوع را با مثالی روشن تر کنیم.وقتی قرار است به یک پروژه تحقیقاتی وارد شویم، یعنی دقیقا قرار است چه کار کنیم؟ 

یعنی قرار است دست کم چند ماه (و البته برای دانشجویان دوره دکترا چند سال) از وقت مان را به صورت فشرده و منضبط، روی یک موضوع مشخص کار کرده و حول و حوش آن مطالعه، بررسی و تحلیل، و نهایتا ایده پردازی و نگارش انجام دهیم. یعنی باید این توانایی را داشته باشیم که اغلب تفریحات و دلخوشی ها را کنار بگذاریم و علی رغم همه مشکلاتی که در زندگی هر کدام از ماست، بخش اصلی روزمان را در یک محیط بسته (کتابخانه، اتاق مطالعه دانشگاه، یا اتاق خودمان در خانه) پشت میز بنشینیم و به افکارمان نظم بدهیم و تمرکز کنیم و مقالات و کتاب های خشک علمی را بخوانیم و بخوانیم و باز هم بخوانیم. یعنی باید بتوانیم مدارک و فیش ها و ایده های مکتوب مان را دسته بندی کنیم و منظم کنیم و بازنویسی کنیم و نهایتا از دل همه آنها یک گزارش جامع، در ابعاد یک کتاب، استخراج کنیم.

روشن است که انجام چنین کاری، واقعا خسته کننده و طاقت فرساست، و به همین دلیل، فقط آن افرادی موفق می شوند که از این دوره به طور موفقیت آمیز بیرون بیایند که از قبل خودشان را «آماده» کرده باشند. منظور از آمادگی، پرورش یک سری مهارت است، مهارت هایی که البته به محققان و پژوهشگران محدود نمی شود، اما شکی نیست که هر کس، اگر می خواهد پروژه ای را به درستی و با موفقیت انجام دهد، ضروری است آنها را داشته باشد.پس نوشتن پایان نامه قبل از هر چیز به یک سری مهارت برای آماده شدن نیاز دارد.

در ادامه به بخشی از این مهارت ها که برای داشتن یک دوره تحقیقاتی ضروری اند، اشاره می کنم.

مهارت اول: پایان نامه یک «پروژه» است؛ مدیریتش کنید!

پایان نامه یک پروژه است، و باید مثل هر پروژه دیگری آن را مدیریت کرد. مدیریت کردن پروژه ها و اصول و قواعد آن امروزه چنان اهمیتی یافته که چه در دانشگاه و چه در محیط های کاری، دوره های آموزشی تخصصی برای این مهارت برگزار می شود.

اگر پایان نامه یک پروژه است که نیازمند مدیریت است، پس شما هم مدیری هستید که باید بتوانید این پروژه را به نحو احسن مدیریت کرده و به سرانجام برسانید. باید ویژگی های مدیران برجسته را در خودتان تقویت کنید. شما با پرورش مهارت های مدیریتی تان، نه تنها موفق می شوید پروژه نهایی دانشگاهی تان را به سرانجام برسانید، بلکه در حقیقت خود را برای قبول مسئولیت های بزرگ در آینده آماده می کنید.

مهارت دوم: بدون برنامه ریزی شروع نکنید

هر مدیر پروژه باید یک برنامه ریز قوی شود. شما باید فعالیت های پروژه، منابع، لوازم و امکانات مورد نیاز آن را برنامه ریزی کنید. در ابتدای کار نگارش پایان نامه، سریعاً یک برنامه زمان بندی تهیه کنید و پیشرفت پروژه را به صورت روزانه اندازه گیری کنید. برای بخش های مختلف تحقیق و منابع مورد نیاز و روش تهیه آنها و ارتباط با استاد راهنما و روند اداری دانشگاه و غیره هم نیاز به یک برنامه ریزی دقیق دارید تا از ابتدای راه بدانید که در هر مرحله از کارتان باید به دنبال چه چیزی باشید.

بسیار مهم است که نسبت به برنامه ای که می ریزید وفادار باشید و همه سعی تان را بر این بگذارید که بخش های مختلف کار را مطابق با زمان بندی تان پیش ببرید. فقط با داشتن چنین رویکردی است که شما می توانید مطمئن باشید پروژه پایانی دانشگاه را با موفقیت به پایان می رسانید و به ویژه برای به پایان رساندنش با مشکل کمبود وقت مواجه نمی شوید. پس زمان بندی کنید و با همان برنامه زمانی پیش بروید تا به دقیقه نود نرسید.

مهارت سوم: کارها را اولویت بندی کنید

حجم کارهای مربوط به یک تحقیق در ابعاد پایان نامه بسیار زیاد است. منابع فراوان، اطلاعات و مطالب گوناگون، مطالعات و بررسی های مختلف حول موضوع و غیره به راحتی می تواند همه وقت شما را بگیرد. در حالی که شما زمان محدودی در اختیار دارید و باید در طول یک دوره زمانی مشخص کارتان را به سرانجام برسانید. بنابراین اولویت بندی و ملاحظه مهم ترین کارها در جریان آماده سازی تحقیق یک ضرورت اجتناب ناپذیر است. بدون اولویت بندی های واضح، پروژه شما مانند یک کشتی بدون ناخدا خواهد بود. حرکت ناکارآمد در دریا بدون ذره ای جهت گیری حتی در ذهنتان!

مهارت چهارم: از تجربیات و دانش دیگران بهره بگیرید

یکی از مهم ترین عوامل موفقیت در انجام پایان نامه، استفاده از اطلاعات و راهنمایی ها و تجربیاتی است که دیگران می توانند در اختیارتان بگذارند. این دیگری می تواند استاد راهنما یا مشاور باشد، یا یک دانشجوی باتجربه تر، و یا محقق و پژوهشگری که پیش از شما در همین زمینه ای که مشغول تحقیق هستید کار کرده است. مهم نیست که این فرد چه کسی است، مهم این است که شما برای گرفتن اطلاعات بیشتر و استفاده از تجربه و مهارت کافی برای به پایان رساندن پروژه تان، نیاز به همراهی و کمک دارید. این موضوع نه تنها هیچ اشکالی ندارد، بلکه در واقع یک امر ضروری و حیاتی است. شما در آغاز راه هستید و طبیعی است که بسیاری از جزئیات مسیر را نشناسید، اما کافی است از یک استاد با تجربه یا یک فرد مطلع که پیش از شما این مسیر را پشت سر گذاشته بخواهید تا اطلاعات لازم را در اختیارتان بگذارد.

خیلی خوب است که بدانید چه کسانی قبل از شما در زمینه تحقیقی تان فعالیت کرده اند، چون می توانید از این افراد به عنوان یک الگو یا راهنما استفاده کنید و مسیرتان را کوتاه تر نمایید. آنها می توانند بهترین روش کار را به شما نشان دهند، یا می توانند منابع دسته اول و مهمی را در اختیارتان بگذارند، یا درباره یکی از پرسش ها یا گره هایی که در جریان تحقیق تان پیش می آید راهنمایی های کاربردی داشته باشند. از این فرصت استفاده کنید و از ارتباطات تان به خوبی بهره بگیرید.

مهارت پنجم: نسبت به کارتان با انگیزه و مشتاق باشید

برای دانشجویی که قرار است بعد از سال ها مطالعه و یادگیری، تحصیلش را به پایان برساند، هیچ چیز بهتر از این نیست که با انجام یک فعالیت تحقیقاتی حرفه ای، هم خودش و دانش و اطلاعاتش را محک بزند، و هم با انجام یک پژوهش قوی و ارزشمند، یک یادگار خوب از خودش به جای بگذارد. همین مساله می تواند برای شما یک انگیزه خوب و قوی برای انجام یک پروژه علمی باشد.

در عین حال، شک نکنید که داشتن انگیزه و علاقه و اشتیاق، به شدت در بالا رفتن کیفیت کارتان موثر است. هیچ پروژه ای بدون وجود اشتیاق و انگیزه به ثمر نمی نشیند. حتی اگر موضوع پایان نامه تان، به انتخاب خودتان نبوده یا علاقه کافی نسبت به آن ندارید، باز هم سعی کنید حس خلاقیت و ابتکار و پشتکارتان را از دست ندهید و با مطالعه و بررسی و طرح سوال و پیگیری، این اشتیاق و علاقه را در خودتان پدید بیاورید.

مهارت ششم: مثل یک حرفه ای کار کنید

درگیر شدن با یک موضوع علمی و تلاش برای انجام یک تحقیق آکادمیک و غنی، کار کوچکی نیست. این به این معناست که شما باید ماه ها و گاهی سال ها از وقت تان را به صورت تمام وقت بر روی یک مساله بگذارید و برای به ثمر نشاندن آن، از همه دانش و مهارت و خلاقیت و توان علمی تان بهره بگیرید. پس قبل از هر چیز باید کارتان را جدی بگیرید و مثل یک حرفه ای عمل کنید. شما باید اعتماد به نفس کافی برای انجام چنین پروژه بزرگی را داشته باشید. نباید بترسید. نباید احساس ضعف کنید و این تصور را داشته باشید که نمی توانید از عهده آن برآیید. برعکس؛ باید از همان ابتدای کار با الگو قرار دادن اساتید و محققان برجسته، یک مدل یا قالب ذهنی برای خودتان ایجاد کنید که می خواهید در انجام پروژه تان، در سطح یک محقق حرفه ای عمل کنید. بر روی موضوع پژوهش تان تمرکز کنید و به خودتان قول بدهید که در هیچ مرحله ای از مراحل تحقیق، کارتان را سمبل نکنید و پشت گوش نیندازید و با احساس مسئولیت، پاسخ گوی همه بخش های کارتان باشید.

از همان ابتدای کار، یاد بگیرید زیبا کار کنید، درست مثل یک نقاش پیر، وقتی ایده خلاقه ای را بر روی تابلوی خالی ترسیم می کند و به آن جان می دهد.