نکات ارزشمند در پایان نامه نویسی

نگارش و دفاع از پایان نامه یکی از شرایط فراغت از تحصیل در دورههای تحصیلات تکمیلی )کارشناسی ارشد و دکتری است) . پایان نامه در واقع گزارشی مفصل از پژوهشی مستقل است، که با نظارت استادان راهنما و مشاور، از سوی دانشجو اجرا شده و درنهایت نوشته شده است. این گزارش باید دارای مشخصاتی باشد که آن را ابتدا از نظر استادان راهنما و مشاور و سپس نزد هیئت داوران قابل قبول سازد. اما از آنجا که معموال پایان نامه نخستین کار تحقیقی مفصل و جدی دانشجویان است، اغلب آنان در انجام این کار با دشواری هایی مواجه میشوند. برای حل این مشکلات، دانشجویان باید با فرایند تدوین و نگارش پایان نامه آشنا شوند، و از مهارتهای لازم در این خصوص بهره مند باشند. بر این اساس، مقالة حاضر با هدف ترسیم تصویری کلی از این فرایند، گامهای اصلی آن را در ده مقوله طبقه بندی می‌کند، و نکاتی را در هر مورد مطرح میسازد. مراحل مورد بحث در این مقاله عبارتند از: انتخاب موضوع، تدوین و نگارش پروپوزال، بررسی و مرور پیشینة پژوهش، گردآوری و تحلیل داده ها، ارائة یافته ها و تفسیر نتایج، نگارش متن اصلی، حضور در جلسة دفاع، پس از جلسة دفاع، اخالق پژوهش، و سایر موارد ) تعامل با استاد راهنما و موارد مشابه.

در اغلب دانشگاههای دنیا یکی از شرایط دریافت درجة کارشناسی ارشد و دکتری ارائة گزارشی مکتوب از یک کار پژوهشی مستقل و مفصل است، که دانشجو با راهنمایی حداقل یکی از استادان اجرا کرده باشد. معمولا این گزارش مکتوب را در مقطع کارشناسی ارشد می نامند. البته در زبان فارس ی اغلب واژة "پایان نامه" عام تر است و دربارة رساله های دکتری و در مقطع دکتری "رساله دکتری"نیز به‌کار میرود. در بسیاری از دانشگاه ها علاوه بر ارائة این گزارش مکتوب، الزم است دانشجو با حضور در جلسة دفاع گزارشی شفاهی نیز از عملکرد خود ارائه دهد و پاسخگوی پرسشهای داوران نیز باشد. از این رو، تنها ارائة متن پایان نامه شرط کافی برای احراز مدرک کارشناس ی ارشد و دکتری نیست و دانشجو باید در حضور داوران توانایی خود را دربارة موضوع موردپژوهش نشان دهد. بر این اساس، موفقیت در تدوین و نگارش پایان نامه فرایندی است که ماهها زمان میبرد و در اجرای آن افراد متعددی نقش دارند. گذر از این مرحله در دورة کارشناسی ارشد به شش تا نه ماه زمان نیاز دارد. اما در دورة دکتری، بسته به شیوة تدریس در این دوره، اجرای پژوهش، تدوین و نگارش رساله درمجموع بین سه تا پنج سال، و گاهی حتی بیشتر از آن، طول می‌کشد. در برخی از کشورها، مثل ایران، دورة دکتری شامل دو بخش اصلی آموزش و پژوهش است. دورة آموزش که مستلزم گذراندن واحدهای مشخصی است، برای دو سال نخست پیشبینی دو بخش اصلی آموزش و پژوهش شده و دو سال بعد، پس از موفقیت در آزمون جامع، مربوط به اجرای پژوهش و تدوین رساله است. اما در برخی از کشورها، مثل انگلستان، که دورة دکتری در آنها پژوهش محوراست، دانشجویان از ابتدای دوره پژوهش خود را آغاز می‌کنند. آنان سه سال نخست را به اجرای که دورة دکتری در آنها پژوهش محور )ارائة پروپوزال، مرور پیشینه، گردآوری و تحلیل دادهها ) و سال چهارم را به تدوین و نگارش متن نهایی رساله میپردازند از این رو، زمان الزم برای نگارش رسالة دکتری، بسته به شیوة مرسوم دانشگاهها، بین سه تا پنج سال متغیر است. در این مقاله فرایند نگارش پایان نامه و رساله در ده مقولة اصلی طبقه بندی شده که عبارتند از: انتخاب موضوع، تدوین و نگارش پروپوزال، بررس ی و مرور پیشینة پژوهش، گردآوری و تحلیل دادهها، ارائة یافته ها و تفسیر نتایج، نگارش متن اصلی، حضور در جلسة دفاع، پس از جلس ة دفاع، اخالق پژوهش، و سایر موارد( تعامل با استاد راهنما و موارد مشابه ). با توجه به انتشار آثار متعدد درخصوص پایاننامه نویسی.این مقاله قصد تکرار مطالب موجود را ندارد. بنابراین ، نویسنده میکوشد ضمن ارائة گزیدهای از آنها، تجربة شخصی خود را در زمینة هدایت، داوری و نگارش پایان نامه کارشناسی ارشد و رسالة دکتری در اختیار خوانندگان قراردهد. قبل از پرداختن به ده مقولة اصلی در این زمینه الزم است کلیاتی دربارة پایاننامه نویسی و نگارش علمی مطرح شود.

تعریف پایان نامه و رساله

همانطور که گفته شد، تدوین و نگارش پایان نامه یکی از الزامات تحصیل در دورههای تحصیالت تکمیلیاست. پایان نامه که درواقع گزارش مفصلی از یک کار پژوهشی مستقل است باید دارای مشخصات و ویژگیهایی باشد که آن را از نظر اس تادان راهنما و مشاور و سپس نزد داوران قابل قبول سازد. اما از آنجا که معمول اجرای پایان نامه نخستین کار پژوهشی دانشجویان است، اغلب آنان در انجام این کار با دشواریهای متعدد مواجه میشوند. خوشبختانه راهنمایی استادان راهنما و مشاور تا حد زیادی از این دشواریها می‌کاهد. از سوی دیگر تا کنون کتابهای متعددی درخصوص تدوین پایان نامه منتشر شده که مطالعة این کتابها نیز میتواند برای دانشجویان بسیار مفید باشد.

پایان نامه گزارشی است کامل، از فرایند یافتن پاسخ یک پرسش یا یافتن راه حل یک مسئله که محققی آن را بر عهده گرفته و به پایان رسانده است، مشروط بر اینکه همه مراحل تحقیق را از زمانی که به شکل پرسش یا مسئله بوده، تا وقتی که به شکل نتایج مدون و مرتب که با تجزیه و تحلیل اعداد و مستدل شده است، را در بر گیرد.مراحل اصلی اجرای پژوهش و نگارش پایان نامه عبارتند از: انتخاب موضوع، بررسی سابقه و پیشینة موضوع، اجرای پژوهش(انتخاب روش و جامعة پژوهش، نمونه گیری، گردآوری و تحلیل دادههاست)، تدوین پایان نامه و نگارش متن آن، و سرانجام ارائة گزارش شفاهی در جلسة دفاع و پاسخگویی به داوران.